ların öngördüğü uygulamalar, kısacası kurallar diyelim,.. bazen bir ülkeden diğerine değişiklik gösterebiliyor. Ben sadece temel işleyişi anlatıyorum.Bunları söyledikten sonra, şimdi örneğimize geri dönelim.Önce kredi almak isteyen şirketleri çizeyim, pembe renkli olanlar şirketler.Yatırımcıları da turuncu renkle çizeyim, bunlar da yatırımcılar.Yatırımcılar şirketlere para veriyorlar, karşılığında şirketler de faiz ödüyor.Para veriyor, faiz ödüyor. Para veriyor, faiz ödüyor.Para veriyor, faiz ödüyor. Para veriyor, faiz ödüyor.sonra bu yatırı

mcılardan birisi diyor ki, bizim para verdiğimiz şirketin kredi notu çok yüksek değil.Şirketlerin kredi notlarını da buraya yazalım, bu şirketin notu B, bununki BB, bunun notu A olsun.Bizim kredi verdiğimiz şirketin notu çok yüksek değil, ancak ortadaki kurumun kredi notu yüksek.Param tamamen güvende olsun istiyorum, ben bu CDS yazan şirkete prim ödeyeyim,CDS yazan şirketin notu AA, çok sağlam yani,ödediğim prim karşılığında da sigorta satın alayım.Bu şirkete verdiğim kredinin geri ödenmemesi riskine karşıbeni koruyacak bir sigorta alacağım, bu sigortayı yapan şirkete de prim ödeyeceğim.Bu noktaya kadar her şey son derece mantıklı.İşin mantıksızlaşmaya başladığı yer ise şurası, bu şirket sürekli olarak kredi temerrütü riskine karşı sigorta yapıyor, ancak üstlendiği yükümlülükleri karşılamasına yetecek kadar rezerv ayırmamış durumda.Üstelik düşünürseniz, buradaki riskler de birbiriyle son derece bağlantılı..Birlikte düşünelim şimdi, diyelim ki ekonomide işler kötüye gitti.Buradaki firma kredisini zamanında geri ödeyemedi ve temerrüde düştü, bu firma da temerrüde düştü.Ekonomide işler yolundayken bu firmaların çok küçük bir yüzdesi temerrüde düşecekti,ancak ekonomi kötü olduğunda bu şirketlerin çok önemli bir kısmı borçlarını ödeyemiyor olabilir.Bizim örneğimizde, gerçek problem şu noktada başlıyor: Ekonomi kötüye gidip, bu şirketler borçlarını ödeyemediğinde, temerrüde düştüklerinde,CDS'leri yazıp satan bu kurumun devreye girip, temerrüde düşen borçları alacaklıya ödemesi gerekiyor.CDS'i yazan bu kurum, geri ödenmeyen kötü krediyi alacak ve karşılığında alacaklıya kredi temerrüt anlaşması bedelini ödeyecek,yaptıkları anlaşma buydu.Bu durum onları iflasa sürükleyebilirdi.Ve bir anda, kredilerini sigortalatmış olduklarını düşünen buradaki kişiler aslında güvende olmadıklarını gördüler.Belki bu yatırımcıların bazıları AA kredi notunun altındaki şirketlere yatırım yapamıyorlardı, ve yaşanan gelişmeler karşısında bu şirketin tahvillerini hemen elden çıkarmak zorunda kaldılar.Daha da kötüsü var, şimdi anlatmaya çalışacağım.Burada başka bir grup daha var. Bu gruptakiler, bir şirketin ihraç etmiş olduğu borçlanma senetlerini, tahvillerini satın almış olan ve bu yatırımını sigortalatmaya çalışan yatırımcılar değil.Bu gruptakileri, bahisçiler gibi düşünebilirsiniz,ekonominin genel gidişatına bakarak bir grup şirketin veya spesifik olarak tek bir şirketin borçlarını geri ödeme güçlüğüne düşebileceğini tahmin etmeye çalışarak,bu yönde pozisyon alıyorlar.Şöyle düşünün, bu ikisi arasındaki kredi işleminin büyüklüğü 1 milyar $ olabilir,ancak CDS alıp satarak spekülasyon yapan bu gruptaki kişileri düşündüğünüzde,buradaki 1milyar $'lık kredi işlemi için 4 milyar $, 5 milyar $, veya daha da fazla CDS satılmış olabilir.Yapılmış olan kredi temerrüt takası anlaşmalarının toplamı, anlaşmaya söz konusu olan kredinin tutarının çok üzerinde olabilir.Diyelim ki bu şirket 1 milyar $'lık kredisini geri ödeyemedi. CDS yazmış olan, yani kredi temerrüt takası sözleşmesini satmış olanortadaki bu kurum belki de 4 veya 5 milyar $ ödemek zorunda kalacak, bu kredi için ne kadar sigorta sattıysa o kadar ödemesi gerekecek.Yani sistem, kurumların kendileriyle bağlantılı olmayan riskler için de CDS satın alabilmelerine olanak sağlıyor.Tahmin edersiniz ki, korunma amacıyla değil de salt kar amacıyla CDS işlemleri yapan bu gruptaki kişiler, işler kötü gittiğinde zarar edecekler.Ancak muhtemelen zarar edenler sadece onlar olmayacak. Bunların bir kısmını, başka işlemlerin ters bacağı olarak yani mahsuplaşarak pozisyon kapatmak için yapmış olabilirler.Bu gruptaki kişiler, şuradaki başka kişilerle işlemler yapmış olabilirler,ve o taraftaki işlemlerini kapatmak için CDS satan bu kurumdan sigorta satın almış olabilirler..ekonomide işler kötüye gittiğinde, iyi ki kendimi korumak için CDS satın almışım diye düşünecekler, ancak dönüp baktıklarındaCDS'i satın aldıkları şirket de zor durumda ve CDS yükümlülüğünü yerine getiremiyor,dolayısı ile bu kişi de başkasına karşı olan yükümlülüklerini yerine getiremez hale geliyor.Bu üçüncü gruptaki kişi de aslında kendisinin güvende olduğunu düşünüyordu, buradakiyle işlem yapmıştı,işlem yaptığı kişiyi güvenilir bulmuştu, hatta o kişinin elinde korunma amaçlı almış olduğu CDS'ler bile vardı,ama şimdi bu kişi de sıkıntıya düşecek. Tahmin edeceğiniz gibi , bu zincirleme etki bütün finans piyasasını sarabilir